Aby w następnych wpisach nie mieć problemów z oddzieleniem faktów od mitów o Pięciu Cesarzach, dobrze jest mieć świadomość dlaczego treść np. Zapisków historyka, Księgi pieśni, Chuci (wspomnianych w poprzednim wpisie przy prezentacji Pięciu Cesarzy) czy jeszcze innych dokumentów klasyki chińskiej, jest taka a nie inna.
Starożytność chińską, oprócz odkryć archeologicznych, możemy poznać przez pryzmat dzieł przechowywanych w bibliotekach pozostających głównie pod opieką konfucjanistów – a więc taką jaką konfucjaniści chcieli pokazać. Praktycznie nie istnieją, sensu stricto, chińskie kroniki historyczne zawierające tylko fakty. To z czym mamy do czynienia, to wybiórczy zestaw wydarzeń odpowiednio dobranych i ułożonych, a także zinterpretowanych i ocenzurowanych.
Tradycje dobierania faktów, które mogą być przekazane potomnym, sięgają w Chinach samego Konfucjusza (551 – 479 p.n.e.). Jemu się przypisuje zredagowanie i ułożenie Księgi pieśni oraz Księgi dokumentów, dwóch najszacowniejszych zabytków późniejszego Pięcioksięgu konfucjańskiego. Księga pieśni mimo to, że uchowała się niekompletna do naszych czasów, jest autentyczna i jest dziełem Konfucjusza. Zgodnie z przekazami, praca Konfucjusza na tym polu polegała na wybieraniu określonej ilości wcześniej zapisanych utworów poetyckich, a następnie ich zinterpretowaniu.
Podobnie było z kronikami Wiosny i jesieni, gdzie materiał został tak dobrany, by zilustrować określone koncepcje historiograficzne. Tendencją Konfucjusza przy gromadzeniu było spisywanie treści w zawoalowany sposób, umożliwiający dowolną interpretację lub dostosowanie do sytuacji; częste pomijanie milczeniem pewnych faktów lub uwypuklanie pożądanych treści.
Można byłoby w tym miejscu się uśmiechnąć – skąd my to znamy, a co robią dzisiejsi politycy wszelkich opcji i krajów?
Filozofia Konfucjusza stawiała sobie konkretne cele polityczne:
- wzmocnienie władzy centralnej
- zajęcie w społeczeństwie przez osoby wykształcone miejsca pośredniego między władcą a ludem, co umożliwiłoby im rządzenie w imieniu panującego
Dlatego z samego założenia konfucjaniści byli gotowi popierać wszelkie elementy sprzyjające ich celom, a potępiać i negować to co przeszkadzało w ich realizacji. Jako zwolennicy władzy centralnej nie popierali kultów lokalnych, ludowych i związanych z nimi mitów. Choć z drugiej strony, niektóre z nich nobilitowali, nadając im znaczenie kultów ogólnopaństwowych.
Szczególną rolę odegrał kult gór z taoistycznymi Pięcioma Świętymi Górami (Wuyue), które zgodnie z mitologią powstały z organów wewnętrznych mitycznego stworzyciela świata Pangu (w innym micie z jego rąk, nóg i głowy). Dla konfucjanistów najważniejsza była święta góra Wschodu, Tai Shan, położona w prowincji Shandong (Szantung). Od niepamiętnych czasów było to miejsce rytualnego składania ofiar Niebu (Tian) przez kolejnych cesarzy celem potwierdzenia uzyskanego przez nich mandatu niebios. Ciekawostką jest to, że tereny obecnej prowincji Shandong, to ziemie byłego księstwa Lu, ojczyzny Konfucjusza. Czy lokalizacja najświętszej góry była celowa (sentyment i nobilitacja miejsca urodzenia Konfucjusza), czy przypadkowa... to trudno ocenić, gdyż pierwsze pielgrzymki na jej szczyt odbywały się już za dynastii Shang (1600 – 1046 p.n.e.).
Konfucjusz bardzo dbał o obrządek, co wiązało się ze składaniem ofiar. Jednostka, traktowana jedynie jako członek społeczeństwa była zobowiązana do odprawiania kultu rodzinnego oraz składania ofiar duchom przodków. Najważniejszą jednak cześć oddawano bezosobowej sile Nieba. Tak jak kult przodków był w gestii najstarszego mężczyzny rodu, tak kult Najwyższemu mogli składać jedynie ci, którzy stali na szczycie drabiny społecznej. Już Konfucjusz, dopasowując swoją ideę do zhierarchizowanego społeczeństwa, wymyślił tylko jedną świątynię Nieba z jednym kapłanem-władcą, będącym pośrednikiem między wolą Nieba a tym co się dzieje na Ziemi. Władca danych terytoriów (księstwa, centralnego królestwa), bo tylko on wchodził w rachubę, miał służyć Niebu, być jedynym wyrazicielem jego woli, najpokorniejszym sługą i zachowywać się niczym syn, dlatego nazywano go Synem Nieba.
W sferze zainteresowań konfucjanizmu nie leżała religia, lecz społeczeństwo i rola w nim jednostki. I właśnie pod takie potrzeby zostały dostosowane legendy, a w szczególności o Pięciu Cesarzach, na które konfucjaniści powoływali się przez dwutysięczny okres istnienia cesarstwa.
Trzeba sobie zdawać z tego sprawę, że Pięciu Cesarzy to personifikacja heroicznych dokonań władców (wraz z ich ludem) różnych terytoriów domeny chińskiej, którym dodano nadprzyrodzone właściwości, aby móc później stawiać na piedestale jako bohaterów godnych naśladowania.
Źródła: Mieczysław Jerzy Künstler – Mitologia chińska, Wikipedia
