Chiński teatr cieni

Chiński teatr cieni, to odmiana teatru lalek polegająca na animowaniu tzw. lalki cieniowej wykonanej najczęściej z odpowiednio wyprawionej skóry (niekiedy papieru), barwnie pomalowanej i umieszczonej za oświetlonym ekranem. Teatr cieni jako forma dramatu, oprócz Chin (z wyjątkiem Tybetu i Xinjiangu), był popularny w takich krajach azjatyckich jak: Indie, Birma (Myanmar) i Indonezja; a ponadto tam gdzie ze względów religijnych nie wolno było występować aktorom, jak np. Turcja.

Początki teatru cieni zanotowano podczas rządów cesarza Wu (156 – 87 r. p.n.e.) dynastii Han, kiedy jedna z jego najdroższych konkubin zmarła z powodu choroby. Załamany cesarz nakazał swoim urzędnikom, bez względu na koszty, wskrzesić swoją ukochaną. Taoiści (uważający się za predysponowanych do magii i przedłużania życia), aby podnieść swój status oraz uniknąć odwetu cesarza, a także nie dopuścić do śmierci wielu urzędników z powodu niewykonania rozkazu, wymyślili fortel, który choć w części mógł ukoić cesarski żal. Kształtne ciało kobiety odtworzono na 11 oddzielnych kawałkach skóry osła, połączono ruchomo w stawach i ozdobiono malowidłami twarzy i ubrań. Korzystając z lampy wywołano cień konkubiny, w jakimś sensie przywołując ją do życia. Co wieczór odbywał się seans na granicy między snem a jawą, cesarz mógł wirtualnie spędzać czas z ukochaną, rozpraszając mrok panujący w jego sercu i znajdując miłość doskonałą, nie przynoszącą rozczarowań.

Niekiedy powyższa wersja jest uważana za legendę, niestety zbyt odległe czasy nie potrafią się obronić. Podczas panowania cesarzowej wdowy Hu z dynastii Północnej Wei (386 – 535), formalnie cesarzowej Ling, konkubiny cesarza Xuanwu, regentki cesarza Xiaoming; pokazy lalek cieni stały się uznaną formą teatru w Chinach. Istniały dwie odrębne formy: pekińska (północna) i kantońska (południowa). Te dwa rodzaje różnią się sposobem wytwarzania lalki oraz rozmieszczenia prętów na niej. Lalki kantońskie są większe i z grubszej skóry. Symboliczne kolory to: czarny obrazujący uczciwość, czerwony – odwagę. Pręty umieszczone prostopadle do korpusu, dzięki czemu niezauważalne przez publiczność. Kukiełki pekińskie są delikatniejsze i mniejsze, wykonane z przezroczystej skóry brzucha osła. Cienkie pręty biegnące równolegle do elementów lalki łączą się przy szyi pod kątem 90 stopni i są przymocowane do kołnierza skóry na szyi. Kukiełki tego rodzaju osiągnęły najwyższy punk swojego rozwoju w XI wieku.

Podczas panowania dynastii Tang (618 – 907) oraz czasów Pięciu Dynastii i Dziesięciu Królestw (907 – 960) marionetki teatru cieni w świątyniach buddyjskich grały role rzekomych dusz zmarłych, które będąc w ręku mnichów manipulowały postępowaniem i datkami gromadzących się wiernych.

Kreacja ukrytych tajemnic w skórzanych figurach pośredniczących między rzeczywistością i światem złudzeń teatru cieni, w połączeniu z opowiadaniem i śpiewem, stała się popularną ludową rozrywką w czasach dynastii Song. Ówczesna stolica Bianliang (obecne Kaifeng prowincji Henan) stała się centrum rozwoju tej sztuki, wykorzystywanej do przekazywania wiedzy historycznej w formie opowieści na ekranie.

Przedstawienie teatru cieni uwidocznił na swoim wybitnym poziomym zwoju „ Wzdłuż rzeki podczas festiwalu Qingming” Zhang Zeduan (1085 – 1145). Ówczesny słynny malarz przyczynił się do rozwoju chińskiego stylu malarstwa krajobrazowego shan shui. POLECAM ZAGLĄDNĄĆ NA STRONĘ PREZENTUJĄCĄ POWYŻSZY ZWÓJ (należy go oglądnąć od strony prawej do lewej), gdyż warto zobaczyć Bianliang w tamtych czasach. Również stolica Południowej Dynastii Song (1127 – 1279) Lin’an rozwijała tradycję teatru cieni.

Podczas panowania dynastii Yuan ten typ sztuki stał się regularną rozrywką w koszarach wojsk mongolskich i przeniknął do odległych krajów jak Persja, Arabia czy Turcja, które czasowo były pod władaniem Mongołów. Później wprowadzono go w innych krajach Azji Południowo-Wschodniej.

Dynastia Ming obfitowała w teatrzyki cieni występujące w miastach, jak i na wsiach. W samym Beijing działało około 50 zespołów, co może świadczyć o skali popularności we wszystkich warstwach społecznych. Wystawiane były teksty słynnych poetów: Qu You, Liu Bang i Xing Yu, które w zawoalowany sposób ukazywały niezadowolenie z rządów dynastii Ming. Podteksty były wplatane w historię III w. p.n.e., a w szczególności wojny pomiędzy królestwami Chu i Han.

Teatrzyki cieni występujące na terenie całego kraju za panowania dynastii Qing i wczesnej Republiki Chińskiej reprezentowały odmienne lokalne style. W procesie długoletniej ewolucji na różnych obszarach ten typ sztuki wchłaniał miejscowe zwyczaje, melodie, ballady, sztuki ludowe a nawet wzorował się na elementach regionalnych oper. Znane są teatry cieni z Tangshan prowincji Hebei, Xiaoyi prowincji Shanxi, Fuzhou prowincji Fujian, Haining prowincji Zhejiang, równiny Jianghan prowincji Hubei i wiele, wiele innych.

Pierwsze ekrany zostały wykonane z papieru morwowego. Gawędziarze najczęściej opowiadali wydarzenia związane z wojnami królestw oraz inspirowane baśniami, mitami i źródłami buddyjskimi. Przytroczony do drewnianego patyka lalkowy odtwórca roli, poruszany jedwabnymi nićmi w rytm gongów i bębnów, odtwarza zabawne lub dramatyczne, znane szerokiemu społeczeństwu zdarzenia. Towarzysząca muzyka to daoqing wywodząca się z rejonów północnych, szczególnie dzisiejszej prowincji Gansu; mandżurskiej prowincji Jilin oraz form muzycznych uroczej doliny Huanglong prowincji Sichuan.

Zasady i metody wykonawstwa przyjętego przez cienie marionetkowe odegrały ważną wiodącą rolę w wynalezieniu nowoczesnego filmu, jego rozwoju, a przede wszystkim filmów kreskowych.

Proces wytwarzania lalek cieni wygląda następująco. Z owczej lub oślej skóry, oczywiście bardzo dobrej jakości, należy usunąć sierść i krew. Następnie poddać obróbce chemicznej celem uzyskania faktury bardzo cienkiej, wręcz półprzeźroczystej (niestety nie udało mi się u źródeł starożytnych znaleźć sposobu na ten technologiczny etap). Po czym nasączyć olejem tungowym, otrzymanym z nasion drzewa tungowego, dzięki czemu powłoka staje się odporna na wodę, powietrze, kwasy, ługi i wiele rozpuszczalników organicznych − dlatego właśnie używano jej również do wytwarzania nieprzemakalnych tkanin, skór i papieru. Ostatnim etapem tego skomplikowanego tworzenia marionetki jest praca bardzo dobrego grawera w skórze, który potrafi uzyskać odpowiednią postać dla żądanych obrazów. Lalka jest ruchoma dzięki połączeniu nićmi oddzielnych elementów: głowy, kończyn i tułowia. Stosowana kolorystyka ma odzwierciedlać emocje i cechy charakteru, a przede wszystkim dobro i zło. Kobiece elementy wystroju to: kwiaty, trawy, chmury i feniksy; natomiast męskie to: smoki, tygrysy i woda. Wysokość lalek waha się od 55 cm do 10 cm.

Lalkarz podczas przedstawienia musi kontrolować ruch trzech lub nawet pięciu lalek. W tym samym czasie opowiada i śpiewa, a niejednokrotnie sobie akompaniuje. Większe zespoły oferują bardziej rozwinięte przedstawienia z różnymi efektami świetlnymi i dźwiękowymi.