Najstarsze rydwany (zhan che战车) – dosłownie wojenny pojazd – pochodzące z czasów króla Wu Ding dynastii Shang, znaleziono w 1933 roku na terenie ruin starożytnej stolicy tejże dynastii, Yin. Sześć sztuk pochodzących z grobowca, niemalże w całości, znajduje się w muzeum. Pojazdy te były zgrabne, solidne, lekkie, dobrze wyważone, wygodne i szybkie. Stosowano je podczas ataku oraz pościgu na otwartych polach i równinach, a podczas marszu wojska transportowano nimi materiały oraz tworzyły tarczę obronną wokół obozowisk. Dowódcy natomiast traktowali je, jako mobilne stanowisko dowodzenia i kontroli wojska, jednocześnie dostarczając łucznikom i żołnierzom końcówki uzbrojenia np. do halabard.
Na skryptach wróżebnych jiaguwen (甲骨文) z XIV – XII w. p.n.e. rydwany są określane, jako dwukołowe pojazdy z dyszlem do mocowania koni. Niektórzy uczeni uważają, że rydwan został w Chinach wynaleziony za czasów dynastii Xia (ok. 2070 – 1600 r. p.n.e.) przez ministra Xi Zhong (奚仲), i był już używany w bitwie pod Gan (gān zhī zhàn 甘 之 战) w XXI w. p.n.e.
Przykładem zastosowania rydwanów na większą skalę w wojsku królestwa Zhou jest bitwa pod Muye w 1046 r. p.n.e., podczas której kończyła się dynastia Shang, a rozpoczynała dynastia Zhou. Obok piechoty zdyscyplinowanie jechali walczący na rydwanach, co pewien czas się przegrupowując, aby utrzymać formację. Również z rydwanów korzystali dowódcy, którzy mogli się sprawnie i szybko poruszać po polu walki i ingerować na bieżąco w kolejne zadania.
Okres Wiosen i Jesieni (770 – 476 r. p.n.e.) to czasy, gdy rydwany nadal stanowiły klucz do zwycięstwa. W bitwie pod Yanling w 575 r. p.n.e. pomiędzy państewkami Chu i Jin, brak odpowiedniej organizacji posługiwania się wozami bojowymi i współpracy z piechotą doprowadził do klęski państewka Chu. Mobilność rydwanów po krawędzi formacji umożliwiała jak najbardziej efektywne działanie wraz z szybkim pościgiem wroga. Apogeum zastosowania rydwanów, jako potężnej broni, rydwany osiągnęły w końcu Okresy Walczących Królestw (471 – 221 r. p.n.e.), kiedy wzrosło korzystanie z kusz oraz zastosowanie łucznictwa w kawalerii. Nadal rydwan służył, jako stanowisko dowodzenia oficerów. Jako wozy pancerne były wykorzystane przez dynastię Han w bitwie pod Mobei w 119 r. n.e. podczas wojny chińsko-Xiongnu.
Starożytny chiński rydwan był zazwyczaj pojazdem dwukołowym, ciągnionym przez dwa lub cztery konie, przymocowanych do dyszla o długości 3 m, pierwotnie prostego, później dwustronnie zakrzywionego. Drewniane koła o średnicy 1,2 – 1,4 m były zamontowane na osi o długości 3 m, zakończonej brązowym kołpakiem. Szprych w kole było: 18 – za czasów dynastii Shang, 18 – 26 za dynastii Zhou, a 25 – 28 za Okresu Wiosen i Jesieni. Ciągniony wózek był drewniany o 1m długości i 0,8 m szerokości, z otworem z tyłu zapewniającym dostęp żołnierzom. Od Okresu Wiosen i Jesieni konstrukcja była modernizowana, aby konie ciągnące wóz mogły wkładać mniejszy wysiłek, a jednocześnie zwiększając prędkość jego poruszania. Wówczas wzrosła szerokość wozu do 1,5 m umożliwiając żołnierzom swobodę ruchu. Dyszel, kołpak i jarzma były wykonywane z odlewów miedzianych, zwiększając stabilność i trwałość rydwanu. Były trzy rodzaje konstrukcji: złote (金车) – zapewne dla dowódców, atakujące (攻车) i broniące (戎车).
Załoga składała się z trzech rodzajów wojowników: woźnicy odpowiedzialnego za jazdę (御者), łucznika lub kilku łuczników (多 射), których zadaniem było dosięgnąć wroga z dystansu oraz obrońcy rongyou (戎右). Przewożona broń była krótkiego- i dalekiego zasięgu; najważniejsze jednak w walce były: sztylet-topór GE (戈) osadzony na trzymetrowym drzewcu. Broń ta miała z jednej strony ostry sztylet, zaś z drugiej głowicą AX. Dzięki temu można było operować bronią poprzez wywijanie oraz kłucie. W Okresie Wiosny i Jesieni zostało zastąpione halabardą JI (戟), która miała ostrze włóczni, siekierę i sztylet. Dowódcy byli wyposażeni w sztylet z brązu. Żołnierz był wyposażony w skórzany pancerz, sporadycznie miedziany i nosił tarczę DUN (盾) wykonaną ze skóry lub brązu. Łucznik był uzbrojony w łuk GONG (弓) lub kuszę NU (弩). Konie rydwanu zaczęły nosić zbroję ochronną podczas okresu Wiosny i Jesieni. Gdy powóz nie był zaangażowany w kampanię wojskową, używano go, jako pojazd transportowy.
Również w wojsku miał zastosowanie rydwan naprowadzający, utrzymujący kierunek południowy bez względu na obrót pojazdu. Przypisuje się pierwsze zastosowanie jego podczas wojny Huang Di z niepokornym Chi You, w wojnie pod Zhuolu. Pierwsze potwierdzone informacje podają, że pojazd został zastosowany przez Ma Yun (ok. 200 – 265 n.e.) z państwa Cao Wei okresu Trzech Królestw, na kilka lat przed użyciem nawigacji z kompasem. Pojazdy tego typu były używane aż do XIV wieku n.e.
Król Wuling Zhao (panowanie 340 – 295 r. p.n.e.) stale nękany przez Donghu (mongolskie koczownicze plemiona), zaczął zauważać nieporęczność rydwanów i doceniać zalety lekkiej kawalerii podczas działań wojennych. Dzięki temu zapoczątkowano reformę zwaną, jako „noszenie stroju koczowniczego ludu Hu i strzelanie z łuku z konia” (胡服骑射), co miało zwiększyć efektywność walki w wojsku Zhao. Tendencja ta zmieniła proporcje pomiędzy kawalerią, rydwanami i piechotą; co z czasem wyszło tylko na plus podczas bronienia się przed najazdami koczowniczych plemion stepowych – no i przyczyniła się częściowo do sukcesu pierwszej dynastii Chin – Qin.
Miłośnikom starej broni chińskiej polecam strony tu i tu oraz film:
