Zaufany pierwszych królów dynastii Shang (ok. 1700 – 1046 r. p.n.e.), utytułowany Yi Yin (伊尹−Gubernator), również Aheng (阿衡– Wprowadzający Harmonię) i Baoheng (保衡− Strzegący Sprawiedliwość) na kartach historii zapisał się jako jeden z twórców chińskiej kuchni oraz… zdolny premier-regent.
Według legendy opisanej w Lüshi chunqiu (呂氏春秋–Wiosna i jesień mistrza Lü)córka lorda Nüteng(女媵) z państewka Xin (莘) zbierając liście morwy znalazła niemowlaka w pieluszkach i zabrała do pałacu. Yi dorastał jako sługa kuchenny władcy Xin. Córka lorda wychodząc za mąż za przyszłego pierwszego króla dynastii Shang − Tang, w wianie wniosła Yi. Niewolnik okazał się wspaniałym kucharzem, dzięki czemu szybko awansował na szefa kuchni. Podczas wielu godzin spędzonych przy przyrządzaniu wymyślnych potraw lubił analizować bieżące sprawy polityczne. Jego nowy pan bardzo szybko zauważył talent dyplomatyczny Yi i uczynił go swoim doradcą z tytułem Yin − co jest odpowiednikiem wysokiego stanowiska zbliżonego do naszego wojewody czy gubernatora.
Inne dokumenty podają, że Yi wcale nie był niewolnikiem, lecz bardzo zdolnym politykiem i prawdopodobnie Tang, aby go namówić do współpracy, musiał aż pięciokrotnie ponawiać prośby o pomoc. Bez względu na to w jaki sposób Yi trafił na dwór Tang, współdziałanie okazało się owocnym, a celem przedsięwzięcia było obalenie bezwzględnego króla Jie dynastii Xia i założenie nowej dynastii przez klan Shang.
Słynnym stał się legendarny dialog pomiędzy Tang i Yi przyrównujący politykę i organizm państwowy do gotowania w Dingu i łączenia się składników w potrawie. Yi podczas gotowania oraz degustacji pomógł Tang znaleźć Prawdę Królewską (负鼎俎,以滋味说汤,致于王道).Po tej rozmowie Tang poddał się ceremonii ablucji, malowania swojego ciała krwią zabitego zwierzęcia i zapalił pochodnie jodłowe podczas narodowego rytuału ofiary Niebu. Następnego dnia Tang zwrócił się z prośbą do Yi, czy mógłby spróbować uwarzonego smakołyku − odpowiedź Yi była zaskakująca: pozycja Twa jest zbyt niska, aby ją zdobyć, a będzie dostępna dla władcy całego kraju. I tak się rozpoczęła długa rozmowa, której ideą było: bez względu na to, jakiej jakości będą użyte składniki do gotowania, potrawa może być smaczna, dopóki stosujemy odpowiednią metodę.
Yi opowiedział o Pięciu Smakach (słony, gorzki, kwaśny, słodki i ostry) i Trzech Środowiskach (woda, drewno i ogień), a także dziewięciu sposobach gotowania i dziewięciu zmianach regulowanych przez ostrość. Jedna potrawa powinna być pikantna, inna łagodna, to właśnie szef kuchni powinien wiedzieć jak korzystać z Pięciu Smaków i w jakiej proporcji. Sama teoria nie zastąpi wprawy, podobnie jak przy strzelaniu z łuku czy jeździe konnej; trzeba zrozumieć zależność Yin i Yang oraz czterech pór roku. Potrawę należy próbować, aby jej nie zepsuć – nie przegotować, nie przesolić, a tłuszczu, cukru, kwasu użyć tylko tyle ile potrzeba.
Tang przemyślał głęboko wyjaśnienie Yi i zaproponował mu stanowisko premiera, a okres jego rządów okazał się najbardziej efektywnym w czasach całej dynastii Shang. Słynny premier wspomagający rządy kolejnych pięciu władców dynastii Shang, z zamiłowania szef kuchni, znany był z idei administrowania krajem jak gotowaniem dania (治大国若烹小鲜) co stało się klasyczną zasadą w historii Chin.
Yuan Mei (袁枚) znany poeta, uczony, artysta i literat gastronomiczny mandżurskiej dynastii Qing tak się wyraził o Yi Yin: potrawy na stole zależą w 6/10 od talentu szefa kuchni i 4/10 od doboru składników, a Yi Yin posiadł obie cechy. Według niektórych źródeł popisową potrawą Yi Yin była zupa z łabędzia, którą zachwycał się król Tang, obecnie nadal ceniona w rejonie Guangzhou (Kanton). Prace teoretyczne Yi Yin stały się inspiracją powstania 32-tomowej Tang Ye Jing (汤液经– Klasyczne Wywary) oraz miały wpływ na szczegółowe badania ziół, a także na higienę żywności.
Dynastia Shang 1
Notki powiązane
Klęska dynastii Xia
Dynastia Shang w odkryciach archeologicznych
Organizacja królestwa Shang
Początek dynastii Shang
